Caññı cetib, caş bolub, toylaga kirib tebregenimde, savlay 4–5 sagat toy etilse, eki coldamı, üç coldamı tebserge zaman bola edi. Caññı toyga, caññı ejuv aytırga dıgalas etib, algından cazılgan ejuvlanı izleb tabıb aytırga, eşittirirge süye edim. Az da çalım bolsa da bu kaygımla esgini caññırtganımı esleb bu kaygımı igi kesek cılnı etib turdum. Karayma bu kaygı köplede bardı. Bılayda “esgini caññıga bermem”, “caññını esigige bermem” munu cazarık tüyülme. “Algın toyla igi bola edi”, “alaydı”, “bılaydı”, bu kaygılanı da cazarık tüyülme. Cazarga izlegenim kobuz tavuş bla tepsevnü üsündendi.
EVRENSELLİK VE TOY

Bavçulanı Zekeriya Bağcı

Caññı cetib, caş bolub, toylaga kirib tebregenimde, savlay 4–5 sagat toy etilse, eki coldamı, üç coldamı tebserge zaman bola edi. Caññı toyga, caññı ejuv aytırga dıgalas etib, algından cazılgan ejuvlanı izleb tabıb aytırga, eşittirirge süye edim. Az da çalım bolsa da bu kaygımla esgini caññırtganımı esleb bu kaygımı igi kesek cılnı etib turdum. Karayma bu kaygı köplede bardı. Bılayda “esgini caññıga bermem”, “caññını esigige bermem” munu cazarık tüyülme. “Algın toyla igi bola edi”, “alaydı”, “bılaydı”, bu kaygılanı da cazarık tüyülme. Cazarga izlegenim kobuz tavuş bla tepsevnü üsündendi.

Toy, Karaçaynı kartını, caşını barıp kararga, tepserge, ejuv aytırga tıñlarga izlegen em ullu cıyın ceridi. Kuru oldu deb aytsam da caramaz. Toy desele kayda bolsam da barırga cüregim izleb turgan bir cıyın. Ne taba edim toylada (pillerim şarj oluyordu :) caññılagan eteyim (enerjimi yeniliyordum halen de öyle).

Bilsegiz, bilmesegiz de, kobuznu tavuşunu türlü türlü (zengin) bolganı sebebli adamnı mıyında (beyninde) igi tabada (pozitif yönde) mıyını oñ canını işlegenine kuvvat etedi. Kobuznu tavuşunu köblügü munu etedi; tavuş degen zat kerti da bir kalturavukdu (titreşim). Tavuşnu em algın mıyı (beyin) kalturavuknu (titreşimini) aladı. Mıyıda (beyinde) kalturavukdan (titreşimden) başga cuk bolmaydı. Körgen eşitilgen harne bir kalturavuk cayadı (hayatta her şey titreşim 'zikir' halindedir) munu mıyı (beyin) kalturavuknu azlıgı, köplügüne köre sıy (değer) beredi.
 
Bu bılay bolgan sebepli; kısga tartuvla: Apsuva, Kazaska, Caññız, Çeçen, kısga kısga (kesik kesik) kalturavuk (titreşim) iygeni üçün mıyını sol (sol lob) canını işlegenine kuvvat etedi. Mıyını sol canı işlegen zamanda adamnı salları bıla kımıldap mıyıda boluşgan elektrikni atarga kerekli sebep bla kısga kısga sogulgan tartuvlada karasagız kesek katı bolgan bla kuvanç tıbırlı (şen yapılı ve sert mizaçlı ) adamla çıgıp oynarga umutçu bolala nek desegiz katı bolgan bla kuvanç tıbırlı bolgan adamla mıyını sol canını aslamırak (çoğunlukta) cegedile (kullanalla) anı üçün de katı bolgan adamla bıla kuvanç tıbırlı adamla bir kesek ceññilirek bolalla Toyda da tepsevleri kısga kısga sogulgan tartuvlaga bargannı süyedile. Kuru alaydı andan sebepli dep koymayık. Bizni adamla azçık da katılıknı da, kuvanç tıbırlılıknı da süygen amaltın bıllay tartuv sogulsa zavuk (mest) bolup kalalla. (Kuvanç-neşe, katılık-öfke beynin-mıyını sol lobunda–canından işlenedi; köp külgen köp cılar). Anı üçün usta toyçula, kobuzçula toy ceññil tavsulmasın dep ceññilirek tartuvlanı artga koya edile. Toyda karuv bolmasa erlayın ceññilirek tartuvnu bardırsa erlay cıyar edi cıyınnı. Ol ceññilirek tartuvladan sonra mıyıda çıkgan elektrik sanında (vücudunda) tavsulganı üçün erlay tartuvnu alamatını sok dep tebreyle YALELLİ , KAFE GAH (AĞLATAN KAFE ) neda tüz tepsev bıla şuvuldap bargan tartuvlanı sogub mıyını oñ canına (sağ lob) kuvvat etedi. Oñ can işleb tebrese bu colda akırınlık bıla sanına (vücuduna) elektrikini az az cükleyse (pozitife mutluluğa dönüştürüyor).
 
Munu bılay bolganın bilip mi etebiz desegiz; ogay bıllay bir bile bolmasala da, kalay tınçlık bolganını esleb ete edile. Tüz tepsev bıla sogulgan tartuv oñ cannı işletip, elektrik cüklenilib artıgı ceññillik berip tebrese, kuru apsuvada bolsa bir ceññillik caññıdan izlenedi. Caşla ejuv sok dep kobuzçuga calınıp, cüreginde bolganın da kuyup, tınçlık tabarga, ejuv, cır ayta edile. Cüklenilgenni tavusmay madarıñ cokdu tavuşmasan, caññırtmasañ sanın tınçlık tabmaydı. Anı üçün de tebsevçü kavum tebsep, cırçı kavum cırlap kuvanç etedi.

Meni tanıganla cazganımdan esgerlikle; toy çaçılırga cuvuk “SANGADA MANGADA” degen tartuvnu 15 cıldan beri sogulmagannı sogup, ertden azan kıçırgınçına deri eki sagat bu tartuv bıla toy etgen edile elimi süygen adamları. Toy caçılırga tebrese soguguzda körügüz. Bu cazılganlanı esgerip etsele toyla bir kesek daha tatuvlanıp erikmezça bollukdu.

Dünyada tüm müzikler bu sistem ile etkiliyor ve evrensel oluyor.

DENEYİNİZ.

SALAMIM, KUVANÇ TIBIR TİLEGİM SİZLE ÜÇÜN BOLSUN.

Bavçulanı-Kandavurlanı Zekeriya

Sılpağarlanı cigit Dommayçını ulanı, Sılpağarlanı Deboşnu caşı ötgür Barak, Üçkeken özen başında Kamişli-Kol kışlıkda, koşda malçı bolub turğan cerinde, atasını bir hını sözüne açıvlanıb, atın cerleb, camçısın, başlığın, macal kiyimin kablab, özenni enişge sarkıb ketgendi. Ala ata-babalarından oğuna da avur söznü költürürge ürenmegen adamla bolğandıla,  atasını uçhara sözü aña katı tiygendi. Költüralmağanında va, atasına kayırılmağandı da, köz tuvrasından korağandı. Barak süegi-sanı urub ösgen, işde çınıkğan, küçü, karıvu cetişgen tavkel ulan bolğandı. Ketgeni bla, uzak curtlağa atlanmağandı. Ğum ayağında Abukları-baylanı elge tüşgendi. Anda va Karaçaydaça tül — elni iyesi Abukları, cer, rıshı baylık da alanıkı, elçile da alanı calçıları. Barak da Abuklağa calğa caraşhandı. Cılkılarından bir acir ülüşnü küterge deb, çegem ortakğa kelişgendi: beş cılnı ayırılmay küterikdi, ol zamannı içinde cılkıdan korağanın, çarpığanın Abukları bla arada teñ eterikdi, bolcalı cetgen kün a, beş cılda ösdürgen cılkısını carımın kesine alıb, mal iyesi kişi bolub, üyüne, koşuna kayıtırıkdı.

KARAÇAY-BALKAR TÜRKÇESİ ALFABESİ VE SES BİLGİSİ

Adilhan Adiloğlu

Pazartesi, 18 Eylül 2006 15:44

Karaçay-Balkar Türkçesi [bundan sonra kısaca KBT], Türk dilinin Kıpçak lehçesinin Karay, Kırım ve Kumuk şiveleriyle birlikte Hazar-Karadeniz grubunda yer almaktadır [1]. Sovyet Türkologlarından A.N. Samoyloviç’in Türk dili sınıflandırmasına göre KBT, Türk dilinin “z” kolunun “y” bölümünün “taw, bol-, kalġan” grubuna girmektedir. Buna göre eski Türkçedeki “taġ” [dağ] yerine KBT’de “taw”, “ol-” yerine “bol-”, “kalan” yerine “kalġan” biçimleri kullanılır. KBT, kendisine has birtakım söz, ses ve gramer özelliklerine haiz olmakla birlikte genel olarak tipik bir Kıpçak şivesidir. KBT’nin diğer Kıpçak şivelerinden bazı farklı özellikler göstermesinin sebebi, bu şivenin eski tarihlerde Bulgar ve Oğuz Türkçesiyle bağlantısı olmasından ve komşu Kafkas kavimlerinin birtakım dil özelliklerinin tesirinde kalmasından kaynaklanmaktadır [2]. Eski Türkçedeki “adak~azak” [ayak] yerine KBT’de “ayak”, “ben” yerine “men” şeklinin kullanılması, söz başlarında “d” yerine “t” sesinin, “g” yerine “k” sesinin kullanılması ...